ÇANKIRI İLİNİN HARİTADAKİ KONUMU

Osmanlı Devri kayıtlarında Tuht olarak geçen ve 1958 yılında Yapraklı Panayı ve Yapraklı Dağına izafete şimdiki adını alan Yapraklı Çankırı ile paralel bir tarihi süreç yaşamıştır.Yörenin tarih öncesi dönemlerine ilişkin çok fazla araştırma yoktur.Son yıllarda Çankırı ve çevresinde tarih öncesi dönemde ilgili araştırmalar yapılmaktadır.Yapraklı’da Analıkız Mevkiinde denizsel fosiller ele geçmiştir.Günümüzde on iki bin yıl öncesini kapsayan Paleolitik dönemden beri yörenin iskana uğradığı sanılmaktadır.Kıvçak Köyü ve İkizören Beldesi Kaya Mezarları,Topuzsaray’da bulunan Frigler Devrine tarihlenen çeşitli süs eşyaları , Çevrecik Köyü’nde kaçak kazılar esnasında ortaya çıkmış ve eski tunç çağına verilen seramik parçaları,eski Hitit seramik buluntuları ve Roma yerleşim ve Nekropol alanları ilçenin zengin tarihi geçmişinin önemli göstergeleridir.Bu veriler dışında Yapraklı’da Hititlerden sonra Frigler,Kimmeller,Lidyalılar,Persler,Makedonyalılar,Paflogonyalılar,Romalılar ve Bizanslıların hüküm sürdükleri tahmin edilmektedir.

1071 Malazgirt Savaşından sonra Melik Danişment,Ahmet Gazinin emri olan Karatekine Çankırı ve Kastamonu yöresinin fethi görevi verilmiştir.Bunun üzerine Emir Karatekin ilk defa Aydos Dağlarında ordugahını kurup fetih hazırlıklarına başladığında Bizans kuvvetlerinin gelmesiyle kuzeye doğru çekilmiş ve Yapraklı civarında karargah kurmuştur.Böylece Çankırı’dan da önce Eldivan ve Yapraklı çevresinin fethedildiği anlaşılmaktadır.Emir Karatekin’in ölümüne (1106) kadar Türklerin elinde kalan bölge birkaç defa Bizans saldırılarına maruz kalmış ve son olarak 1132 yılında Bizanslıların eline geçen yöre 1137 senesinde Anadolu Selçuklu Sultanı 2.Mesut tarafından yeniden geri alınmıştır.

1402’de Yıldırım Beyazıt’ın Timur’a yenilmesiyle bu bölge candaroğlu topraklarına katılmıştır.Candaroğulları Beyi İsfendiyar Bey2in karşı çıkmasına rağmen Çelebi Sultan Mehmet’in kuzeyindeki Ilgaz Dağı sınır kabul edilerek Tosya – Yapraklı – Keskin ve Kalecik’i içine alan yöreyi Kasım Beye verilmesiyle bölgede küçük bir Beylik kuruldu.Daha sonra Kasım Beyin , Çelebi Mehmet’in kızlarından Sultan Hatunla Sultan 2.Murat’ın İsfendiyar Bey’in kızı yani Kasım Beyin kız kardeşi ile evlenmesiyle akrabalık bağlarıyla kuvvetlenen bağ sayesinde merkezi Çankırı olan bu Beylik 1416 yılından itibaren Osmanlı himayesinde yönetilmeye başlanmıştır.Kasım Bey’in 1464 yılında ölüyle de çevresiyle birlikte Çankırı-Osmanlı yönetim sisteminde Anadolu Eyaletine bağlı sancak merkezi oldu.XVI. yüzyıl kayıtlarına göre başlangıçta Çankırı’ya bağlı dokuz kaza vardır.Bunlar Çankırı,Kalecik,Tosya,Çerkeş,Kurşunlu,Koçhisar(Ilgaz),Kargı,Milan ve Karıpazarı kazalarıdır.1578’de bunlara Kesgin , 1580’de de Tuht(Yapraklı) katılmıştır.1580 öncesinde Kengırı (Çankırı) nahiyesine bağlı mahalle ya da köylerden birisi olan Toht da 1521 tahririne göre 160 , 1578-79 tahririne göre ise 254 hane mevcuttu.Sultan 2.Beyazıt’ın Tokat’ta bulunan Hatuniye İmaretine vakf olunan Tuht köyü 1579 yılında Camii Atik, Karaşeyh,Mescid-i Laklak ,Mescid-i Bazar,Camii Cedid Bazar,Mescid-i Bevvab , Mescid-i Sucabey , Mescid-i Ahmet Faki ve zımmıyan adlı dokuz mahalleye sahipti.Nüfus ise yaklaşık olarak 1700 civarındaydı.

Osmanlı Döneminde Tuht(Yapraklı) yok güzergahlarından uzak bir yerleşim yeri olmakla birlikte Ankara-Çankırı Tarihi kervan yoluyla bağlantılıdır.Kiepert ve Leonhart tarafından varlığı belgelenen ve Yılmaz ile Ayhan tarafından da arazi de  mevcut olmadığı gözlemlenen Çankırı-Yapraklı arasında Şıhlar Köyü civarındaki eski Han ya da Alter Han bu yol ağınınen önemli verisi konumundadır.Ankara-Çankırı Kervan yolu Çankırı’dan sonra bir Yapraklı diğeri Ilgaz bir diğeri de Korgun üzerinden Kurşunlu’ya bağlanan üç ayrı istikamete ayrılmaktadır.

XIX.yüzyıl başlarında Tuht(Yapraklı)’ya bağlı köylerin sayısı 55 , 1831 senesinde Müslüman ve Reaya sayısı 3642 nefer olarak verilmektedir.Tuht/Toht ‘a 1869’da salnamesine göre Kilise ve Gayrimüslim mektebi vardır ve Aşağı Mahalledeki 18 hanede 57 Rum yaşamaktadır.1870’de kaza merkezi olan Yapraklı Cumhuriyetin ilanından sonra Çankırı’nın il olmasıyla Çankırı’ya bağlı bir nahiye haline gelmiştir.Aynı dönemde Tuht kasabasında 17 mektep vardır.1926 yılı verilerine göre Tuht nahiyesi 782 erkek 723 kadın nüfusuna sahip , 3 mahallesi , 344 hanesi  , 2 camii mescidi, 28 dükkanı , 5 çeşmesi , 6 sınıflı mektebi ve 49 köyü olan Çankırı merkeze bağlı bir nahiye merkezidir.1930’da Belediye teşkilatının lağvedilmesinden sonra 1955’de Belediye teşkilatı yeniden kurulan Yapraklı üç yıl sonra da ilçe merkezi olmuştur.